Selamat datang kaskuser semua, kali ini ane mau buat tulisan hasil perjalanan ane di daerah Golan dan Mirah, Nambangrejo, Sukorejo.
Yang orang Ponorogo khususnya, mungkin sudah pernah dengar cerita ini..
Singkat cerita
Legenda Golan dan Mirah
Zaman dahulu di Desa Golan hidup seorang kepala desa yang terkenal dan memiliki kesaktian tinggi, Ki Honggolono (mendapat sebutan Ki Bayu Kusuma). Ki Honggolono memiliki adik sepupu yang bernama Ki Honggojoyo yang lebih dikenal dengan sebutan Ki Ageng Mirah. Ki Honggolono memiliki seorang putra yangs senang sabung ayam, Joko Lancur. Sedangkan Ki Ageng Mirah mempunyai putri yang sangat cantik yang bernama Dewi Siti Amirah.
Suatu hari ayam Joko Lancur lepas. Saat sedang mencari-cari ayamnya yang lepas ke arah rumah Ki Ageng Mirah, tidak sengaja Joko Lancur bertemu dengan Amirah.
Joko Lancur terpesona kecantikan Amirah. Keduanya saling curi pandang, berkenalan hingga menaruh suka diantara mereka. Joko Lancur tidak mengetahui jika ternyata pamannya Ki Ageng Mirah memiliki putri yang sangat cantik dikarenakan Amirah merupakan gadis pingitan yang tidak boleh bergaul dengan sembarang orang. Ditengah keasyikan obrolan mereka, tiba-tiba Ki Ageng Mirah masuk kedapur dan menemukan Joko Lancur sedang berdua dengan putrinya. Ki Ageng Mirah marah kepada Joko Lancur karena dianggap tidak memiliki tata karma serta tidak memiliki sopan santun karna telah berani masuk kerumah orang lain tanpa meminta ijin pemilik rumahi terlebih dahulu. Joko Lancur menjelaskan apa yang terjadi sebenarnya, namun Ki Ageng Mirah tidak mau peduli penjelasan Joko Lancur. Akhirnya Joko Lancur diusir dan disuruh segera meninggalkan rumah Ki Ageng Mirah. Joko Lancur segera pulang dengan perasaan selalu teringat akan kecantikan Amirah.
Joko Lancur lebih sering mengurung diri dalam kamar, sering melamun,menyendiri, sering tidak makan dan tidak tidur karena memikirkan Amirah. Keadaan ini akhirnya diketahui ayahnya Ki Honggolono. Dan menyampaikan kepada ayahnya jika dirinya sedang jatuh hati pada Amirah. Karena Joko Lancur merupakan anak semata wayangnya, Ki Honggolono segera menuruti keinginan putranya untuk melamarkan Amirah.
Berangkatlah Ki Honggolono menuju rumah Ki Ageng Mirah untuk melamar Amirah. Kedatangan Ki Honggolono disambut dengan ramah oleh Ki Ageng Mirah, meskipun dalam benak Ki Ageng Mirah tidak sudi memiliki calon mantu seorang penjudi sabung ayam. Ki Ageng Mirah berupaya menolak lamaran tersebut dengan cara yang halus agar tidak menusuk perasaan keluarga Ki Honggolono, maka diterimalah lamaran tersebut dengan beberapa syarat diluar kemampuan manusia. Syarat yang diajukan Ki Ageng Mirah adalah supaya dibuatkan bendungan sungai untuk mengairi sawah-sawah di Mirah serta serahan berupa padi satu lumbung yang tidak boleh diantar oleh siapapun, dalam arti lumbung tersebut berjalan sendiri. Syarat tersebut disanggupi oleh Ki Honggolono.
Dengan kesanggupan Ki Honggolono untuk memenuhi persyaratan tersebut, Ki Ageng Mirah merasa khawatir dan berusaha menggagalkan pembuatan bendungan dan pengumpulan padi yang dilakukan Ki Honggolono. Sementara itu Ki Honggolono dengan bantuan murid-muridnya bekerja keras untuk membuat bendungan dan mengumpulkan padi. Berkat kerja kerasnya dalam waktu yang singkat syarat yang diajukan Ki Ageng Mirah mendekati keberhasilan. Dengan melihat apa yang dilakukan Ki Honggolono, Ki Ageng Mirah menemukan strategi untuk menggagalkan apa yang dilakukan Ki Honggolono. Ki Ageng Mirah meminta bantuan Genderuwo untuk mengganggu pembuatan bendungan serta mencuri padi-padi yang sudah dikumpulkan.
Apa yang dilakukan Ki Ageng Mirah diketahui oleh Ki Honggolono. Ki Honggolono tidak mau lagi mengisi lumbung dengan padi, tetapi diganti dengan damen (jerami) dan titen (kulit kedelai). Dengan kesaktian yang dimiliki Ki honggolono, damen dan titen tersebut disabda menjadi padi. Mengetahui isi lumbung bujan padi, genderuwo utusan Ki ageng Mirah beralih menjebol bendungan yang belum selesai dibuat. Namun ternyata hal tersebut juga diketahui oleh Ki Honggolono. Ki Hongggolono kemudian meminta bantuan kepada buaya-buaya untuk menangkap genderuwo ketika mengganggu pembuatan bendungan. Akhirnya genderuwo dapat dikalahkan dan pembuatan bendungan berjalan lancar.
Semua persyaratan sudah lengkap, Ki Honggolono menyabda lumbung padi untuk berangkat sendiri, diikuti oleh rombongan mempelai laki-laki. Awal kedatangan rombongan mempelai laki-laki disambut baik oleh Ki Ageng Mirah. Namun Ki Ageng Mirah juga bukan orang biasa, dengan kesaktiannya Ki Ageng Mirah tahu apa isi sebenarnya lumbung padi yang dibawa mempelai laki-laki. Dihadapan para tamu yang hadir Ki Ageng Mirah menyabda lumbung tersebut dan seketika berubahlah padi dalam lumbung menjadi damen dan titen.
Dengan peristiwa tersebut terjadilah adu lidah dan berlanjut adu fisik antara Ki Honggolono dan Ki Ageng Mirah. Ketika terjadi percekcokan, Joko lancur mencari Amirah, keduanya tahu apa yang terjadi diantara kedua ayahnya sehingga mereka memutuskan untuk bunuh diri bersama. Masih bersamaan terjadinya peperangan, bendungan yang dibuat Ki Honggolono ambrol dan terjadilah banjir bandang yang menewaskan banyak orang.
Jasad Joko Lancur dan Amirah kemudian dimakamkan bersama ayam jagonya dan makam tersebut diberi nama Kuburan Setono Wungu.
Dari peristiwa yang telah usai, dihadapan para muridnya Ki Honggolono besabda : “Wong Golan lan wong Mirah ora oleh jejodhoan. Kaping pindo,isi-isine ndonyo soko Golan kang ujude kayu, watu, banyu lan sapanunggalane ora bisa digowo menyang Mirah. Kaping telu, barang-barange wong Golan Karo Mirah ora bisa diwor dadi siji. Kaping papat, Wong Golan ora oleh gawe iyup-iyup saka kawul. Kaping limone, wong Mirah ora oleh nandur, nyimpen lan gawe panganan soko dele.
Spoiler for Versi basa jawa (sruput kopi dulu gan):
MIRAH-GOLAN
Playune ponang jago kang kalah ing padonan metu saka kalangan saya rikat. Nganti krenggosan sang pekik nututi. Ponang jago lumebu ing pertamanan kaya golek sarana murih ana kang paring pambiyantu, enggal lukar saka tatu kang sinandhang nalika kalah ing padonan.
Jaka Lancur terus wae lumebu ing taman kono. Ya dasar putra warok kang disuyudi mring wong akeh, Jaka Lancur ora bisa nggawa Asmane Wong agung, sahinggga kurang tata mring trapsila.
Dene kang ana taman kaget jengkilak rumangsa ana tamu kang teka tanpa uluk salam utawa kulonuwun sadurunge. Maka engasrtine Kyai Ageng lan putrine ing papan kene manawa ana wong mertamu iki mesthi uluk salam sadurunge.
“Kisanak, nyuwun pangapura sadurunge. Aja dikira aku iki tambuh pancen durung wanuh. Sapa kang dadi asmamu lan saka ngendi paranmu, teka kok tanpa uluk salam,” mangkono pandangune Kyai Ageng Mirah kanthi andhap asor.
Jaka Lancur nyawang kang paring pitakon, uga tan keri mripate nuju marang kenya ayu Siti amirah. Ing batin Jaka Lancur nyandra marang ayune Amirah.
“Yen sampeyan takon marang aku mokal ora ngerti. Aku iki Jaka Lancur, putra dalem Ki Ageng Hanggalana,” mangkono semaure Jaka Lancur.
“O, dadi sampeyan kang kondhang senewng marang padon jago. Lha iki mau apa jagomu?” pitakone Kyai Mirah karo maringake jago marang jaka Lancur.
Jka Lancur enggal nampa ponang jago kanthi nglirik marang Siti Amirah.
Dasar Siti Amirah kenya ayu kang arang metu saka ngomah, mesthi wae rumangsa abang pipine nalika sang bagus nglirik marang slirane.
Sawise nampa jago kang ginadhang Jaka Lancur enggal pamit marang kang duwe omah.
”Hiya, Kisanak yen sampeyan arep kondur mangga. Amung welingku aja lali taklimku muga katur marang Kakang Ageng Karangan.”
“Bakal dak sampekake marang Rama, mengko, Pak,” mangkono semaure Sang apekik.
Kyai Ageng Mirah kang duwe asma asli Jaka Waleri, ngetutake mring tamune nanti tumekan sanjabane taman.
Ki Ageng Hanggalana, namapa marang tekane putrane. Kaget Ki Ageng awit ngerti putrane krenggosan, luhe dleweran.
“Lha, ana apa, Ngger, kok kaya di kiter macan playumu sajake,” pitkone Ki Ageng Hanggalana.
“Jagoku kalah ing kalangan. Malah mlayu tekan nggone wong Islam,” critane Jaka Lancur. Banjur Jaka Lancur nyritakake manawa jagone mlayu saka padonan uga rasa kegiwange marang kenya ayu kang duwe asma Siti Amirah.
“Wah yo jamak lumrahe, yen jagomu kalah. Awit Jago padon iku yen ora kalah yo menang. Banjur piye?”
“Rama, aku lila jagoku mau kalah. Nanging mbok aku nyuwun marang Rama, supaya aku isa dhaup karo Siti Amirah,” kandhane Jaka Lancur.
“Kok, kaya ngono, dadine. Ngger, apa ra kleru panemu kowe!”
“Kliru ingkang kados pundi, Rama?’
“Ngertenana, manawa Mirah iku Islam. Dheweke duwe karep kanggo njembarake Islam lan nyurutake agama kuna (Hindu-Budha)!”
“Niku pangirane, Rama. Lan panginten makaten dereng mesthi pener,” pambantahe Jaka Lancur.
Anak lan bapak iku terus nbantah-bantahan. Banjur Jaka Lancur ninggal pendhapa jumujug ing paturon kanggo nyelehake awak kesel ati mangkel. Ing pendapa kari Ki Ageng dewe ijen tanpa rowang. Batine kok kebangeten anake, njaluk rabi wae kok nyang Si ti Amirah kang genah anake Kyai Mirah.
“Yoh, arepa dikaya ngapa, anak polah Bapak kudu wani kepradhah,” aloke ing ati.
Dina lumaku, wulan saya ngiter playune kekarepan. Obah jantrane karep pancen rinasa isa marai cepete wektu. Abot-abote dadi wong tuwa pancen yen wis teka wayahe ngladeni karepe anak. Semono uga kang rinasa dening Wong Agung Golan iki. Kang karepe Jaka Lancur pengin dhaup karo prawan ayu kang dadi kembang lambene sinoman satlatah Wengke ya iku putrane Kyai Mirah.
Abot dikayangapa sidane wong tuwa labuh anak. Ora ketang bakal nandang wirang paribasane yen bisa gawe bungahe atine anak, waong tuwa wis marem. Mangka saka iku Ki Ageng Karangan ya Hanggalana jangkahake sikil kanthi nata karep tumeka ing Mirah.
“Wadhuh kaya nampa jugruge gunung madu kula. Sahingga kula nampi rawuhipun tamu agung. Panjenengan kersa tindak sudhung kula mriki wonten kersa punapa, Kakang?” pambagene Kyai Ageng Mirah marang Ki Hanggalana.
“Kebangeten anggone siadhi ngremehake marang pribadine. Iya, dhi abot-abote wong tuwa nampa pamothahe si anak, arepa kaya ngapa kudu nglakoni. Dhi, dugi kula mriki wau lak nuruti karepe yoga, nggih Jaka Lancur ponakane njenengan niku pingin rabi. Lha sing di karepake nggih putrimu Siti Amirah,” Ki Hanggalana medharake karsane.
“O, dados cekak aose tindak mriki,mriki Kakang Golan menika nglamar?”
“Iya, dene mbok tampa lan ora panglamar iki gumantung sampeyan.”
Kyai mirah amung meneng. Nanging ora wetara suwe panjenengane isa gawe gayeng. Ing batin sajane ora pingin bebesanan karo wong kang agama beda. Ananging sapa ngerti iki malah dadi dalan sumebare agama Rosul
Banjur Kyai Mirah miterang gelem nampa panglamar ananging kudu gawe tetukon. Ya iku ketan sabodhag, dele sabodhak lan pari sabodhag. Kabeh mau ora oleh di pikul menungsa ananging bodhag kudu mlaku dhewe saka Karangan (Golan) tumeka ing Mirah. Lan ing mburine temanten sa pangiringe ngetutake lakune bebana mau.
Dasar Ki Ageng hanggalana wong kang kesdik cedhak mring tirakat tetukon iku ora dadi pepalang. Panjenengane nyanggemi apa kang dadi pamintane calon besan. Mula ing dina iku uga Wong Agung kalorone ngrembug kapan bakal dhaup temanten sakloron.
Pancen ora kena ginawe entheng wong Agung Golan. Dina kang wus dipesthekake temune temanten, apa kang dadi pitukon kelakon di wujudake. Yaiku pari, ketan lan dhele kang kabehe sabodhak, bisa mlaku dhewe saka Karangan tumekane Mirah. Sahingga dadi ngungune wong kang nyawang.
Sawise satata lan padha binage calon besan, Ki Ageng Hanggalana bisa maca liringe netra Kyai Mirah yen manawa pengin nakyinake apa kawujud temenan kang dadi panyuwune.
“Mangga, Dhi, manawa Adhi Mirah pengin mangertosi pun jodhang,” Ki Hanggalana paring wektu marang Kyai Mirah.
Kyai Mirah jumangkah arsa naketi jodhang katelune kang dadi panyuwune. Eba Kagete Kyai Mirah nalika mangerteni apa kang dadi pangungune wong akeh.
“Kakang, menawi aras mbarang sulap mbok sampun wonten Mirah.”
“Apa karepmu, Dhi?” pitakone Ki Hangagalana semu nggumun.
“Mangga, kapirsanana isinipun jodhang.”
Ki Ageng naketi marang jodhang. Kaget panjenengne. Ora ngira yen sektine ngelmu Karang bisa di ngerteni marang Kyai Mirah, sahingga lamen, merang lan titen bisa kang saka ampuhe ngelmu Karang bisa malih pitukon. Yaiku lamen(damen) dadi pari, Merang dadi ketan, titen dadi dhele saiki malih ing asal maune.
“Banjur karepmu piye?”
“Cabar dhaupe temante.”
“Yen ngono karepmu tak tampa, Dhi. Nanging calon manten wadon dadia bangke!”
Kaget Kyai Mirah, panjenengane lena ing pambudi. Siti Amirah semaput kena aji pametak Ki Hanggalana miwah dadi layon. Weruh calon manten wadon ya Siti amirah kang ginadhang tekane pati, Jaka Lancur banjur ngunus curiga lan lampus diri. Saya kaget Wong Agung Golan. Rumangsa kewirangan in Mirah.
Saka getere ati nandang wirang Wong Agung Golan metu sabdane kang kealaduk awit prentahe nepsu.
“Mirah aja rumangsa lega atimu isa mirangake Hanggalana. Mbesuk Golan klawan Mirah sanak putu aja nganti besanan. Lan aja pisan-pisan campur banyu antarane Golan lan Mirah. Paribasan dadia banyu aja nyawuk dadia godhong aja nyuwek!”
……………. sabanjure ing crita Satriya Dinuta.
KATARANGAN:
1.tekan Saiki wong Golan lan wong Mirah ora besanan.
2. Banyu golan Lan Mirah tekane saiki ora gelem campur. Malah iline banyu kali Golan lan Mirah ora isa awor pinisah ing dam plethes.
Crita iki luwih lengkap yen kersa mundhut buku Gancaran Babad Ponorogo anggitane Kangmas Jenggo
Ada sedikit berpedaan cerita dari kedua sumber diatas. Ane nggak tau yang paling benar yang mana. Tapi ya maklum aja lah, legenda lama dan sudah turun-menurun.
Berangkat dari legenda itu ane jadi penasaran, apalagi itu menjadi mitos masyarakat yang katanya air dari Golan dan dari Mirah tidak mau bercampur? Orang akan mengalami kebingungan jika mebawa benda atau barang dari Golan ke Mirah dan sebaliknya? Orang Mirah tidak boleh menanam kedelai? Orang Mirah dan orang Golan jika bertemu di tempat orang hajatan di mana saja, jalannya hajatan akan mengalami gangguan? Tidak akan terjadi pernikahan antara orang Golan dan orang Mirah? Dan lain sebagainya.
Ane sendiri selama ane 20 tahun hidup di kota tercinta ane ini juga cuma denger-denger dari omongan orang..
ane sendiri belum pernah ada pengalaman ke hajatan orang Golan ataupun Mirah, pokoknya bener-bener belum pernah mengalami kejadian aneh-aneh.
Akhirnya baru hari Minggu 22 Februari 2015 kemaren itu ane sempatkan pergi ke Mirah - Golan buat liat secara langsung, dan apakah memang ada.
Ane berangkat bertiga dengan modal PetaCot (aka Peta Bacot)
Sebelumnya ane sudah tanya-tanya ke orang sekitar, enaknya ane kemana ini.. ada yang menyarankan untuk ke sungai dimana air dari Golan dan Mirah tidak mau bercampur.
Oke fix, kita kesana
Spoiler for Peta:
Setelah ane keluarkan jurus PetaCot ane, nih ane buatin peta aja biar agan/sista yang mau kesana nggak bingung
ket: wilayah Golan disisi barat dan Mirah di sisi timur. ane masih belum paham batasnya sebelah mana.
Spoiler for ini pas lewat di Jl. Wijaya Kusuma:
Spoiler for PetaCot:
sesuai petunjuk, ane belok ke barat masuk ke Gapura bertuliskan Ki Ageng Mirah. eh ane bingung arah lagi dah
keluarkan jurussss
Bapak e niku ngendika,
"mbak e teng Dam Plethes kemawon. Niku radosan niki terus, wonten mushola mangke sampean lewat radosan wingking mushola niku. Terus menggok ngulon, sampek duk. menggok ngalor, sampek nemu dalan cilik setapak, nah nggih mriku Dam Pethes. Lha lek badhe teng Makam e Joko Lancur kaliyan Siti Amirah, niku sak ler'e Mushola wonten Gapura Makam."
Artinya seperti ini gan:
"Mbak pergi aja ke Dam/Bendungan Pletes. Jalan ini terus saja, nanti ada mushola, mbak belok ke jalan belakang mushola itu. terus nanti belok ke barat, lurus terus sampek mentok, nanti belok ke utara sampek nemu jalan setapak kecil, nah ya itu Dam/Bendungan Plethes. Kalau mau ke Makam nya Joko Lancur dan Siti Amirah, itu makamnya ada di utara masjid ada Gapura Makam"
Spoiler for Makam:
Ane pilih ke makam dulu aja.. Suasana makam ya seperti itulah, dengan pohon beringin besar didekatnya.
*Makam Joko Lancur dan Siti Amirah
Spoiler for pas-pasan sama ibu-ibu naik sepeda:
Setelah cukup buat ambil gambar ane lanjut lagi ke Bendungan Plethes, jaraknya lumayan lah.. Tapi pasti sejuk dipandang, soalnya kita lewat di jalan yang kanan kiri nya sawah
Spoiler for jalan kaki:
akhirnya ane nyampek di Dam/Bendungan Plethes
Spoiler for dam:
Disana juga ada orang yang kepengen liat air dari Golan dan Mirah yang nggak bisa kecampur..
Ane liat sepintas ya ini kayak bendungan biasanya gitu lah
Spoiler for sumber air:
Akhirnya ane tanya ke bapak-bapak yang disitu dan ane ditunjukin ini
Disini katanya pertemuan air itu, aliran air sungai dari Mirah dan sumber air dari Golan
Kelihatan sih, kayak sumber air gitu, tapi tetep kurang jelas, ane sendiri takut kalau disuruh jalan kayak bapaknya itu, takut licin..
Ane cari cara lain, akhirnya ane turun di sungai lewat tepian sungai, dari sisi samping sampinglah..
Lumayan ada tanah kayak bekas tangga gitu, tapi licin banget.. Harus hati-hati dah..
Spoiler for narsis:
Akhirnya ane bisa turun, sempetin foto-foto dulu dah
Spoiler for sumber air, keliatan nggak?:
Trus ane liat itu sumber air kayak gimana sih..
Ternyata seperti ini gan/sis..
Namanya air sumber pasti bening lah ya gan.. Tapi pas keluar emang sih, air nya kagak nyampur sama air sungai yang keruh itu..
Trus ane liat susurin itu aliran air sumber nya yang bening itu ke arah mana, ke arah utara dan air beningnya itu tetep bening diantara air keruh sungai gan.. terpojok ke tepian. Ane nggak tau secara ilmiahnya gimana.. Entah itu kebetulan atau memang dari sononya .
Udah dulu ya agan-agan dan sista-sista
Kalau ada yang mau mampir kesana buat liat langsung, silahkan aja kesana, itu udah ane kasih petunjuk-petunjuknya..
Habis jalan-jalan boleh kok mampir dimari gan
sore-sore, capek habis jalan-jalan.. sambil menikmati gethuk khas Golan sambil nyruput kopi.. duduk di pinggir sawah
anginnya semilir.. (Info: getuk golan ini warungnya pas ente keluar dari jalan karang sari (barat jalan) itu.. ganti ada gang trus ada plang nya Getuk Golan. Buka mulai jam 3 sore.. langsung cuss sana ya agan/sista.. maklum kalau antriannya paaanjang bener.. kalau kesorean dikit ntar kehabisan..)
makasih yaaa.. udah mampir Bagi Cendol juga boleh kok, pasti ane tampung
Diubah oleh balqis12 26-02-2015 04:23
donex.donkeng dan nona212 memberi reputasi
2
8.2K
Kutip
20
Balasan
Komentar yang asik ya
Mari bergabung, dapatkan informasi dan teman baru!